Chân dung người thách thức quyền lực của Putin

Người từng giàu nhất nước Nga và đang lưu vong sau gần một thập kỷ ở tù, Mikhail Khordorkovsky, vừa lên tiếng tỏ ý sẵn sàng dẫn dắt nước Nga, điều phối lại quyền lực của tổng thống.

Khordorkovsky sinh năm 1963, trong một gia đình có bố mẹ làm kỹ sư và lớn lên trong một căn hộ hai phòng chật chội tại Moscow. Ông theo học tại Học viện Hoá học Mendeleyev và từng là đảng viên Cộng sản Nga thời Liên Xô.

Năm 1987, bốn năm trước khi Liên Xô hoàn toàn tan rã, Khodorkovsky lập ra công ty tài chính sau này trở thành Menatep, một trong những ngân hàng tư nhân đầu tiên thời hậu Liên Xô tại Nga

Vào những năm 1990, ông bắt đầu kiếm được những triệu USD đầu tiên khi ngân hàng mua số lượng lớn cổ phần trong các công ty tư nhân hóa với giá rẻ mạt.

Theo BBC, vào năm 1995, Khodorkovsky mua tập đoàn dầu khí Yukos trong một cuộc đấu giá quốc gia với giá thanh lý 350 triệu USD. Dưới dự điều hành của Khodorkovsky, Yukos trở thành doanh nghiệp dầu khí lớn thứ hai ở Nga, khi đạt được những tiêu chuẩn quốc tế và được đánh giá là một trong những doanh nghiệp vận hành tốt nhất nước Nga. Tập đoàn này khi đó đảm nhiệm vận chuyển bằng đường ống một phần năm số dầu nước Nga khai thác được và có sức hấp dẫn đặc biệt với các nhà đầu tư quốc tế.

Trước khi bị bắt, nhà tài phiệt từng sở hữu khối tài sản trị giá 15 tỷ USD theo thống kê của tạp chí Forbes, và là người giàu nhất nước Nga.

Vào thời đỉnh cao của "đế chế kinh doanh", Khodorkovsky cũng bắt đầu có nhiều hoạt động liên quan đến chính trị. Ông này từng ủng hộ tài chính cho hầu hết các chính đảng tại Nga, nhưng khẳng định không gắn bó với bất cứ một đảng phái nào.

Ngoài ra, Khodorkovsky còn từng giữ chức thứ trưởng Dầu mỏ và khí đốt Nga dưới thời Tổng thống Boris Yeltsin.

'Một tên trộm thì phải vào tù'

Khodorkovsky từng có những động thái chính trị được cho là đầy mạo hiểm khi không hề tỏ ra giấu diếm sự ủng hộ của mình đối với các chính trị gia đối lập với Tổng thống Vladimir Putin, người kế nhiệm đầy quyền lực của ông Yeltsin.

Ông từng mua bản quyền xuất bản tờ báo Moskovskiye Novosti uy tín. Ông cũng chiêu mộ một nhà báo điều tra nổi tiếng về việc phê phán ông Putin.

Năm 2003, Khodorkovsky bị buộc tội gian lận và trốn thuế. Vụ bắt giữ xảy ra khi đặc nhiệm Nga bao vây máy bay của Khodorkovsky, khi nó dừng lại để tiếp nhiên liệu ở Siberia. Ông ngay lập tức bị tống giam. Báo chí phương Tây khi đó nghi ngờ rằng đây là hành động nhằm loại Khodorkovsky, người đã tài trợ cho các đảng đối lập, ra khỏi vũ đài chính trị.

Đáp lại, khi chính phủ Nga tịch thu 13 tỷ USD cổ phiếu Yukos, ông Putin nhấn mạnh vụ bắt giữ là nhằm diệt trừ nạn tham nhũng doanh nghiệp.

Khodorkovsky bị xét xử lần đầu vào năm 2004. Tháng 6/2005, Khodorkovsky bị kết án 6 trong 7 tội danh gồm gian lận, trốn thuế và bị kết án 8 năm tù tại Krasnokamensk, một trại lao động ở Siberia. Trong thời gian thụ án, Khodorkovsky bị tước bỏ mọi hoạt động trí óc, ông không được đọc sách, chiếc tivi duy nhất được đặt trong phòng giải trí với các tù nhân khác. Trong khi đó, tài sản chính của Yukos đã được bán cho một công ty khác, sau này được công ty dầu khí nhà nước Rosneft mua lại.

Tháng 3/2009, khi còn 2 năm nữa sẽ mãn hạn tù, Khodorkovsky bị đem ra xét xử lần hai với các cáo buộc bổ sung rằng ông và một đối tác kinh doanh cũ đã biển thủ 25 tỷ USD. Ông bị kết án thêm 6 năm tù vào tháng 12/2010 với tội danh biển thủ 350 triệu tấn dầu từ các công ty con. Các luật sư của Khodorkovsky luôn cho rằng vụ tố tụng nhằm vào thân chủ của họ được dàn xếp nhằm ngăn chặn ảnh hưởng của ông này trong chính trị."Bất cứ ai đã theo dõi phiên tòa này hiểu rằng nó chỉ là một trò hề", Vadim Klyuvgant, luật sư biện hộ chính cho nhà tài phiệt phát biểu ngay trong phiên tòa. Trong khi đó, Tổng thống Putin so sánh Khodorkovsky với siêu lừa Mỹ Bernard Madoff và nhấn mạnh: "Đã là một tên trộm thì phải vào tù".

Mikhail Khodorkovsky đã được thả theo lệnh ân xá của tổng thống Putin vào tháng 12/2013. Chỉ vài giờ sau khi được trả tự do, Khodorkovsky đáp máy bay sang Đức, nơi mẹ ông được cho là đang chữa bệnh.

"Vào ngày 12/11, tôi đề nghị tổng thống Nga ân xá do hoàn cảnh gia đình, và tôi mừng vì quyết định tích cực đã được đưa ra. Vấn đề nhận tội của tôi không được đề cập đến", ông Khodorkovsky tuyên bố lần đầu tiên kể từ khi tự do.

Trở lại chính trường

Sau vài tháng tập trung vào việc gia đình, Khodorkovsky đã trở lại trước công chúng khi cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine bắt đầu đạt đến ngưỡng nguy hiểm. Ngày 3/3, ông đưa ra một tuyên bố kêu gọi hòa bình và đối thoại, cho biết ông sẵn sàng đến bất cứ vùng nào ở Ukraine để làm nhà trung gian hòa giải. Khodorkovsky hôm 3/9 đến Ukraine và phát biểu tại Maidan, trước hàng nghìn thính giả.

Ngày 20/9, Khordorkovsky tái phát động Open Russia, phong trào liên kết những người Nga ủng hộ châu Âu từng được ông khởi xướng vào năm 2001. Ông và các đồng sự cho rằng cần phải nhanh chóng cải cách chính trị và khẳng định đã đến lúc phải tính đến tương lai của Nga sau thời của Putin.

Theo AFP, ông cũng công khai tiết lộ tham vọng chính trị trở thành người đứng đầu nước Nga trong thời kỳ khủng hoảng nếu được yêu cầu. Điều này trái ngược với tuyên bố không dính dáng tới chính trị trước đây của ông khi được Tổng thống Putin ân xá.

"Tôi không quan tâm đến ý tưởng trở thành tổng thống Nga vào thời điểm đất nước phát triển bình thường. Nhưng nếu đất nước phải vượt qua khủng hoảng và thực hiện cải cách hiến pháp, thì cần phân phối lại quyền lực của tổng tống để tăng quyền cho tư pháp, quốc hội và xã hội dân sự. Khi đó tôi sẽ sẵn sàng tham gia một phần nhiệm vụ này", Khordorkovsky phát biểu sau nhiều năm im lặng.

Lãnh đạo nước Nga - Hy vọng hay ảo vọng?

Nhiều chuyên gia nhận định cựu tỷ phú Khodorkovsky quá tự cao vì dám trực tiếp thách thức quyền lực của ông Putin khi tuyên bố sẵn sàng dẫn dắt nước Nga, số khác cho rằng điều đó không hoàn toàn lố bịch.

Đối với chiến dịch mà mục tiêu là thách thức quyền lực của Tổng thống Nga Vladimir Putin, sự khởi đầu của Khodorkovsky thật sự không suôn sẻ, AFP bình luận.

Hầu hết người có tiếng nói trong giới chính trị Nga đều thể hiện hoài nghi, thậm chí chế giễu kế hoạch của Khodorkovsky. Điện Kremlin cho biết, sẽ không phản hồi trước các tuyên bố của Khodorkovsky vì cho rằng làm như vậy là quá đề cao ông này. "Không có gì phải bàn luận ở đây", AFP dẫn lời Dmitry Peskov, phát ngôn viên của ông Putin, nói.

Nhà bình luận thân điện Kremlin thì nhanh chóng chỉ ra rằng một cựu tù nhân, hiện đang sinh sống ở nước ngoài như Khodorkovsky, sẽ không có khả năng tranh cử trong tương lai gần.

Dmitry Orlov, chuyên gia phân tích chính trị, thành viên cấp cao của Đảng Nước Nga Thống nhất, cho rằng những lời lẽ của Khodorkovsky thật nực cười. "Ông ấy không bao giờ có cơ hội hiện thực hóa ý định của mình", Orlov nói. "Cơ hội của ông rất hạn chế, lý do đầu tiên và quan trọng nhất là vì Khodorkovsky không nhận được ủng hộ mạnh mẽ từ công chúng".

Tờ Nezavisimaya Gazeta của Nga thì nhận định Khodorkovsky có một bước đi liều lĩnh và sẽ phải nhận về hình ảnh là "kẻ thù của nước Nga" khi công khai mục đích đánh bại ông Putin của mình.

Một số người lại phản ứng với thái độ ghen tỵ. Sergei Mitrokhin, lãnh đạo Đảng Yabloko, nhận xét chiến thuật của Khodorkovsky đã quá lỗi thời.

Tuy nhiên, nhiều quan sát viên lại cho rằng sẽ rất thiếu sót nếu không xét đến hiện diện và tầm ảnh hưởng của Khodorkovsky. Điện Kremlin đang bộc lộ nhiều yếu điểm bởi nền kinh tế đất nước hiện quay cuồng khi hứng chịu nhiều trừng phạt khắt khe từ phương Tây và Mỹ xung quanh khủng hoảng ở Ukraine. Đây dường như là cơ hội tốt cho Khodorkovsky lật ngược thế cờ.

Theo nhà bình luận chính trị Mikhail Rostovsky, cuối cùng ông Putin cũng gặp đối thủ xứng tầm. "Hãy để người có thực lực nhất nắm quyền", Rostovsky viết trên tờ Moskovsky Komsomolets, "Điều đó sẽ mang lại sự công bằng và tốt đẹp cho đất nước". Nhưng Rostovsky cũng không tin tưởng vào chiến thắng của Khodorkovsky vì cho rằng sự ủng hộ đối với ông này không rộng rãi mà chỉ bó hẹp trong những người trí thức tự do.

Lev Gudkov, Giám đốc Trung tâm Levada, một cơ quan nghiên cứu dư luận có uy tín, cho biết, hầu hết người Nga đều nghĩ Khodorkovsky không phải một mối đe dọa hiện hữu với Putin. "Họ hiểu rằng chính phủ sẽ làm mọi việc để ngăn cản ông ấy", AFP dẫn lời Gudkov nói.

Theo ông, đa phần người Nga nhìn nhận Khodorkovsky "là một nhà tài phiệt và là một tên trộm". Tuy nhiên, vẫn có gần một phần ba tin rằng ông là nạn nhân của một cuộc đàn áp chính trị.

"Tầng lớp trung lưu và dân chúng thành thị, những người cảm thấy không hài lòng với các vấn đề hiện tại của đất nước và muốn cải cách, có thể sẽ ủng hộ Khodorkovsky", Gudkov nói thêm, "Ông ấy có khả năng đạt 15-18% số phiếu tại các cuộc bầu cử tự do".

Giống nhiều tỷ phú Nga khác, Khodorkovsky bắt đầu tạo dựng khối tài sản khổng lồ của mình từ việc tham gia đấu giá các thương vụ tư nhân hóa tài sản nhà nước Liên Xô cũ. Ông từng gây dựng công ty dầu mỏ Yukos, hiện nay đã bị tuyên phá sản, thành một trong những tổ chức minh bạch và thành công nhất nước Nga.

Ông bị bắt vì liên quan đến những gian lận tài chính năm 2003 và dành hơn 10 năm trong tù với tội mà những người ủng hộ ông cho rằng đó là dám đối đầu với Putin.

Trong mắt người ủng hộ, qua hai lần ngồi tù, một ở đông Siberia, một ở tây bắc Nga, Khodorkovsky đã trải qua quá trình chuyển đổi từ nhà đại tư bản giàu có đến một tù nhân đầy kiên cường rồi trở thành người đứng đầu có đạo đức.

Họ tin tưởng Khodorkovsky đang chuẩn bị cho cuộc cạnh tranh dài kỳ. "Khodorkovsky chưa hội đủ điều kiện để tham gia bầu cử", Viktor Shenderovich , nhà bình luận chính trị, nói, "Nhưng khi tình thế đòi hỏi một cái đầu lạnh, kinh nghiệm và trí tuệ của ông sẽ đáp ứng mọi yêu cầu".

"Khodorkovsky ôm tham vọng lịch sử thay đổi nước Nga", Shenderovich cho biết thêm, "Xét trên những gì ông đã làm được thì điều đó không hoàn toàn lố bịch".

Theo VnExpress

Xem thêm các bài viết cùng chủ đề với bài viết (phía trên):

Chân dung người thách thức quyền lực của Putin